Poradnik specjalistów

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ DZIECI.

Sprawność fizyczna jest to umiejętność rozwiązywania przez człowieka zadań ruchowych lub zdolność do efektywnego i ekonomicznego wykonania pracy mięśniowej.

Pojęcie sprawności fizycznej jest pojmowane w odmienny sposób przez różnych teoretyków. Dla jednych może oznaczać uprawianie danej aktywności ruchowej, dla drugich zaś muskularną sylwetkę ciała, czy też troskę o swój stan zdrowia. Jednak pomimo rozbieżności można w nich zauważyć pewne wspólne cechy.

Teoretycy sportu Gilewicz i Trześniowski ujmowali sprawność fizyczną jako gotowość organizmu ludzkiego do podejmowania i rozwiązywania trudnych zadań ruchowych w różnych sytuacjach życiowych, wymagających siły, szybkości, gibkości, zwinności i wytrzymałości, jak również pewnych nabytych i ukształtowanych umiejętności i nawyków ruchowych opartych na odpowiednich uzdolnieniach ruchowych i stanie zdrowia.

Według Przywędy sprawność fizyczna to określone możliwości wykonania różnorodnych form ruchu, wyznaczone poziomem rozwoju, cech motorycznych (motoryczność), morfologicznych, funkcji fizjologicznych i psychicznych.

Według Chromińskiego sprawność fizyczna zależy od genetycznych właściwości człowieka, takich jak: uzdolnienia ruchowe, konstytucja somatyczna, sprawność zmysłów, temperament oraz odpowiednie proporcje ciała. Jest to zespół czynników o charakterze endogennym. Drugi zespół czynników - egzogennych - odnosi się do środowiska zewnętrznego i trybu życia. Niejednokrotnie spotykamy się z pojęciem sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej.

Sprawność fizyczna ogólna to określony poziom rozwoju, wykształcenie cech motorycznych, bądź tez ujętych kompleksowo struktur ruchu. Sprawność fizyczna specjalna polega na zaawansowaniu w wykształceniu sprawności i umiejętności technicznych w określonych dyscyplinach, czy też konkurencjach sportowych. Sprawność ruchowa, według powyższego autora, to umiejętność władania swoim aparatem ruchu, dzięki opanowaniu podstawowych nawyków ruchowych. Wzrost sprawności ruchowej uzależniony jest od nabytych umiejętności i doświadczeń osobistych. Sprawność fizyczną można określić jako aktualną możliwość wykonywania wszelkich czynności ruchowych oraz wyrobienia cech motorycznych takich jak: siły, szybkości, zręczności, i innych uzdolnień motorycznych. Sprawność ruchowa i fizyczna stanowią motoryczność i obrazują rezultaty rozwoju ontogenetycznego. W problematyce dotyczącej rozwoju fizycznego szczególnego znaczenia nabierają zagadnienia dotyczące rozwoju motorycznego, gdyż rozwój ten właśnie odzwierciedla szereg naszych zachowań, zdolności i umiejętności.

Predyspozycje i zdolności motoryczne to elementy, które budują strukturę motoryczności. To względnie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu człowieka, w znaczącym stopniu uwarunkowane genetycznie. Składają się one na możliwości ruchowe organizmu do wykonywania różnego rodzaju zadań ruchowych.

Motoryczność człowieka jest to całokształt zachowań, możliwości i potrzeb ruchowych człowieka.

Główne cele związane z motorycznością:

- dążenie do zwiększenia skuteczności ruchów człowieka,
- podniesienie efektywności nauczania ruchu,
- zastosowanie ruchu jako środka stymulacji rozwoju.

Za twórcę współczesnej teorii motoryczności uznaje się Bernsteina , który w swojej pracy "O strukturze ruchów" zawarł podstawy tej dziedziny nauki. Od tamtego czasu wielu badaczy zgłębia i opisuje tę dziedzinę wiedzy.

Do podstawowych cech motorycznych możemy zaliczyć: siłę, szybkość, wytrzymałość, gibkość i koordynację ruchową. Każda z tych cech wpływa bezpośrednio lub pośrednio na funkcjonalność człowieka.
O efektywności poruszania się ciała w przestrzeni nie decyduje jedna tylko zdolność motoryczna, a raczej kombinacja:
- mobilności (zakresu ruchu),
- stabilności (koordynacja aktywności mięśni),
- wytrzymałość, siły mięśniowej.

Siła mięśniowa to możliwość pokonywania oporu zewnętrznego lub przeciwdziałania mu przy pomocy wysiłku mięśniowego. W zależności od rodzaju pracy, jaki wykonują mięśnie (praca koncentryczna, izometryczna lub ekscentryczna) siłę kształtuje się na różne sposoby.

Siła mięśniowa zależy od:

- przekroju poprzecznego mięśnia,
- proporcji włókien białych do czerwonych,
- rekrutacji jednostek motorycznych.

Optymalny poziom siły wpływa na płynność i ekonomikę ruchu oraz zwiększa poziom mocy.
Moc to wielkość pracy w jednostce czasu jej składowymi są siła i szybkość . Optymalny poziom mocy pozwala w sytuacjach gwałtownej utraty równowagi uratować się przed upadkiem, dla tego powinien być stosowany, z zachowaniem zasad bezpieczeństwa, nawet u osób starszych.
Szybkość - "Przez zdolności szybkościowe jako przejaw motoryczności człowieka rozumie się poziom możliwości przemieszczania w przestrzeni całego ciała lub określonych jego części w możliwie najkrótszym odcinku czasu".

Szybkość możemy podzielić na 3 składowe:

- czas reakcji - uwarunkowany genetycznie,
- czas pojedynczego ruchu,
- częstotliwość ruchów.

Jednym z czynników wpływających na efektywność pracy mięśnia jest relacja siły mięśnia do prędkości ruchu. W związku z tym do prawidłowej funkcjonalności organizmu wymagany jest również optymalny poziom szybkości ruchów.

Cechą mającą kluczowy wpływ na ekonomikę i dokładność ruchów w warunkach zmęczenia jest wytrzymałość definiowana jako: "zdolności do długotrwałego wykonywania działań ruchowych bez obniżania ich efektywności, można, więc powiedzieć, że są to zdolności do przeciwdziałania zmęczeniu fizycznemu w czasie pracy mięśniowej".

Wytrzymałość kształtowana jest na bazie wydolności czyli potencjału jakim dysponujemy.
Możemy wymienić wytrzymałość tlenową, beztlenową i mieszaną.
Gibkość jest to ruchomość ciała w poszczególnych stawach, zdolność wykonywania ruchów w stawie lub kombinacji stawów w optymalnym zakresie. Istnieje kilka czynników mających istotny wpływ na poziom oraz możliwości rozwijania gibkości, należy tu wymienić uwarunkowania anatomiczne, czyli budowę stawów oraz umiejętność kontroli sensomotorycznej. Wypracowanie odpowiedniego balansu pomiędzy zginaczami a prostownikami, nauka napinania i rozluźniania poszczególnych mięśni jest kluczem do uzyskania optymalnych, funkcjonalnych zakresów ruchów. Organizmowi potrzebny jest optymalny zakres ruchu, to jest taki, który jest on w stanie kontrolować, wszystko co wykracza poza kontrolowany zakres ruchu jest niebezpieczne i może doprowadzić do hipermobilności, a w konsekwencji do przeciążeń i kontuzji.

Możliwości wyćwiczenia stanu motorycznego zależą od:

- wieku,
- płci,
- predyspozycji kondycyjnych,
- predyspozycji kulturalnych (budowa ciała),
- uzdolnień ruchowych - są to właściwości wrodzone ujawniające się w trakcie uczenia się w postaci łatwego przyswajania nowych form ruchu.

Opracował: Piotr Olkiewicz

O NAS